Φυτικό οξύ: από “αντιθρεπτικό”, παράγοντας πολλαπλής προστασίας της ανθρώπινης υγείας

Το φυτικό οξύ συχνά ταξινομείται ως αντιθρεπτικός παράγοντας (Sergio et al., 2019) επειδή αναστέλλει μερικώς την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών όπως ο σίδηρος, το ασβέστιο, ο ψευδάργυρος, το μαγνήσιο και το μαγγάνιο (Pettifor, 2014; Prasad, 2013; Greger, 1999; Hurrell, 2003; Shamsuddin, 2002).
Έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι μία έμφαση στις φυτικές τροφές ίσως μειώνει τη βιοδιαθεσιμότητα αρκετών θρεπτικών ουσιών (Nieman, 1999) και ως εκ τούτου διάφοροι τρόποι μείωσης του φυτικού οξέος χρησιμοποιούνται, όπως το μαγείρεμα, το φύτρωμα, η ζύμωση, ο βρασμός κ.ά. (Urbano et al., 2000; The Vegan Society, 2015; Sergio et al., 2019).

Ωστόσο, το ότι δεσμεύει μερικώς τα θρεπτικά συστατικά δεν σημαίνει ότι είναι «αντιθρεπτικό», αλλά: 1. Πως χρειάζονται ενισχυτές της απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών (Hambraeus, 1999), όπως 1 έως 2 σκελίδες σκόρδου ή 1 έως 2 λεπτές φέτες κρεμμυδιού ή το γεύμα να περιέχει τουλάχιστον 50 mg ασκορβικού οξέος (ή περισσότερο εάν το γεύμα συμπεριλαμβάνει μεγαλύτερες ποσότητες φυτικού οξέος (Hallberg, 1995)) ή άλλα οργανικά οξέα (Melina et al., 2016) 2. Πως πρέπει να δίνεται σημασία στην αύξηση της κατανάλωσης ανεπεξέργαστων φυτικών τροφίμων ώστε να αντισταθμιστεί αυτή η μερική δέσμευση των θρεπτικών συστατικών.
Αυτή η λεγόμενη “αντι-θρεπτική” επίδραση του φυτικού οξέος μπορεί να εκδηλωθεί μόνο : Α. Όταν η διατροφή είναι χαμηλή σε θρεπτικά συστατικά (Vucenik, 2006) ή όταν η πρόσληψη μετάλλων και ιχνοστοιχείων είναι σε χαμηλά επίπεδα (Kelsay, 1987; Brink et al., 1992), και παράλληλα Β. Όταν συνδυαστικά καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες φυτικού οξέος (Vucenik et al., 2006) ή όταν η διατροφή βασίζεται κυρίως σε δημητριακά (Prasad, 1983; Sergio et al., 2019), ιδίως μη επεξεργασμένα (Kelsay, 1987) Επιπλέον, ο οργανισμός, ίσως, είναι σε θέση να προσαρμοστεί στη μειωμένη διαθεσιμότητα των θρεπτικών συστατικών μέσω της αύξησης της απορρόφησης αυτών από τον οργανισμό (Kelsay, 1987) και μέσω μηχανισμούς ομοιόστασης (Brink et al., 1992).

 
Αν και οι φυτοφάγοι έχουν χαμηλότερα αποθέματα σιδήρου, στις αναπτυγμένες χώρες οι ανεπιθύμητες επιδράσεις στην υγεία από τη χαμηλότερη απορρόφηση σιδήρου και ψευδαργύρου δεν έχουν αποδειχθεί (Hunt, 2003; Hunt; 2002, The Vegan Society, 2015). Επιπρόσθετα, τα χαμηλότερα επίπεδα φερριτίνης, πιθανώς, αποτελούν πλεονέκτημα διότι αφενός ίσως μειώνουν τον κίνδυνο χρόνιων παθήσεων (Hunt, 2003) και αφετέρου τα αυξημένα επίπεδα φερριτίνης έχουν ανεξάρτητα συσχετιστεί με τον κίνδυνο εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου (Melina et al., 2016). Επίσης, δεν υπάρχουν αξιόπιστες αποδείξεις, ότι ακόμη και οι φυτοφάγοι αθλητές βρίσκονται σε κατάσταση μειωμένης διαθεσιμότητας θρεπτικών συστατικών σε βαθμό που να επηρεάζονται οι επιδόσεις τους ή/και η υγεία τους (Nieman, 1999).

 
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι το φυτικό οξύ όχι μόνο δεν είναι αντιθρεπτικό, αλλά, αντιθέτως, είναι ικανό να προάγει την υγεία (Ribeiro  et al., 2019) και να επιδράσει ευεργετικά σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις, όπως:
1. Πρόληψη και αντιμετώπιση του καρκίνου (Dinicola et al., 2017; Shamsuddin, 1995; Urbano et al., 2000; Shamsuddin, 2002), συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του μαστού (Bacić et al., 2010), ενώ ενισχύουν την αντικαρκινική επίδραση της χημειοθεραπείας και ελέγχουν τις μεταστάσεις του καρκίνου (Vucenik et al., 2006).
2. Υποχοληστερολαιμική δράση (Urbano et ak, 2000) και μείωση των αυξημένων επιπέδων χοληστερόλης (Vucenik et al., 2006)
3. Προστασία έναντι της οστεοπόρωσης (López-González et al., 2008)
4. Χρόνιες παθήσεις (Ribeiro et al., 2019)
5. Θεραπεία των λίθων οξαλικού ασβεστίου στα νεφρά (Grases et al., 1999) και πρόληψη σχηματισμού πέτρας στα νεφρά (Vucenik et al., 2006)
6. Ευεργετική επίδραση στην πρόληψη του σχηματισμού νέων ή επαναλαμβανόμενων λίθων (Nouvenne et al., 2014)
7. Πρόληψη και αντιμετώπιση μεταβολικών παθήσεων (Dinicola et al., 2017) 8. Αντιοξειδωτική δράση (Sergio et al., 2019; Vucenik et al., 2006) 9. Αναστολή της απορρόφησης του μολύβδου από την διατροφή (James et al., 1985).
Συνεπώς, δεν χρειάζεται να είμαστε υπερβολικοί με το φυτικό οξύ. Οι συστάσεις, λοιπόν, συνεχίζουν να είναι:
– Να καταναλώνουμε ακατέργαστα δημητριακά και όσπρια σε καθημερινη βαση, στα πλαίσια μιας ισορροπημένης φυτικης διατροφής και
– Να καταναλώνουμε περισσότερους ωμούς ξηρούς καρπούς και σπόρους. Όπως αναφέρει μία δημοσίευση στο περιοδικό International Journal of Food Science & Technology: “Τα πολυάριθμα οφέλη για την υγεία που προσφέρει το φυτικό οξύ, συνηγορούν σε ισχυρό βαθμό ώστε το φυτικό οξύ να χαρακτηριστεί ως απαραίτητη θρεπτική ουσία, ίσως ακόμα και βιταμίνη” (Shamsuddin, 2002).
Εν τω μεταξύ, είναι συνετό και σημαντικό, τα άτομα με αυξημένο κίνδυνο έλλειψης κρίσιμων θρεπτικών συστατικών, να απευθυνθούν σε έναν διαιτολόγο – διατροφολόγο ώστε να λάβουν ένα εξατομικευμένο και σωστά σχεδιασμένο διατροφικό πλάνο με τους κατάλληλους συνδυασμούς τροφίμων.
 
Βιβλιογραφική αναφορά:
– Bacić I, Druzijanić N, Karlo R, Skifić I, Jagić S. 2010 Feb 12;29:12. Efficacy of IP6 + inositol in the treatment of breast cancer patients receiving chemotherapy: prospective, randomized, pilot clinical study. J Exp Clin Cancer Res. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20152024
 – Brink EJ, Beynen AC. 1992;16(2):125-62. Nutrition and magnesium absorption: a review. Prog Food Nutr Sci. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1496118
 – Dinicola S, Minini M, Unfer V, Verna R, Cucina A, Bizzarri M., 2017 Oct 20;18(10). Nutritional and Acquired Deficiencies in Inositol Bioavailability. Correlations with Metabolic Disorders, Int J Mol Sci. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29053604
 – Grases F, Costa-Bauzá A. 1999 Sep-Oct;19(5A):3717-22. Phytate (IP6) is a powerful agent for preventing calcifications in biological fluids: usefulness in renal lithiasis treatment. Anticancer Res. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10625946
 – Greger JL. 1999 Jul;129(7 Suppl):1434S-5S. Nondigestible carbohydrates and mineral bioavailability. J Nutr. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10395614
 – Hallberg L. 1995;(52):20-9. Iron and vitamins. Bibl Nutr Dieta. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8779648
 – Hambraeus L. 1999 May;58(2):235-42. Animal- and plant-food-based diets and iron status: benefits and costs. Proc Nutr Soc. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10466161
 – Hunt JR. 2003 Sep;78(3 Suppl):633S-639S. Bioavailability of iron, zinc, and other trace minerals from vegetarian diets. Am J Clin Nutr. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12936958
 – Hunt JR. 2002 May;60(5 Pt 1):127-34. Moving toward a plant-based diet: are iron and zinc at risk? Nutr Rev. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12030275
 – Hurrell RF. 2003 Sep;133(9):2973S-7S. Influence of vegetable protein sources on trace element and mineral bioavailability. J Nutr.  www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12949395
 – James HM, Hilburn ME, Blair JA. 1985 Jul;4(4):401-7. Effects of meals and meal times on uptake of lead from the gastrointestinal tract in humans. Hum Toxicol. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4018820
 – Kelsay JL. 1987 Oct;82(10):983-6. Effects of fiber, phytic acid, and oxalic acid in the diet on mineral bioavailability. Am J Gastroenterol.  www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2821800
 – López-González AA, Grases F, Roca P, Mari B, Vicente-Herrero MT, Costa-Bauzá A. 2008 Dec;11(4):747-52. Phytate (myo-inositol hexaphosphate) and risk factors for osteoporosis. J Med Food. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19053869
 – Melina V, Craig W, Levin S. 2016 Dec;116(12):1970-1980. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet.  www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27886704
 – Nieman DC. 1999 Sep;70(3 Suppl):570S-575S. Physical fitness and vegetarian diets: is there a relation? Am J Clin Nutr. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10479233
 – Nouvenne A, Ticinesi A, Morelli I, Guida L, Borghi L, Meschi T. 2014 Sep;3(3):303-12. Fad diets and their effect on urinary stone formation. Transl Androl Urol. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26816783
 – Pettifor JM. 2014;64 Suppl 2:15-22. Calcium and vitamin D metabolism in children in developing countries. Ann Nutr Metab. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25341870
 – Prasad AS. 2013 Mar 1;4(2):176-90. Discovery of human zinc deficiency: its impact on human health and disease. Adv Nutr. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23493534
 – Prasad AS. 1983;129:1-33. Zinc deficiency in human subjects. Prog Clin Biol Res. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6361778
 – Ribeiro PVM, Andrade PA, Hermsdorff HHM, Dos Santos CA, Cotta RMM, Estanislau JASG, Campos AAO, Rosa COB., 2019 Oct;66:22-28. Dietary non-nutrients in the prevention of non-communicable diseases: Potentially related mechanisms, Nutrition. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31200299
 – Sergio Dahdouh, Fernanda Grande, Sarah Nájera Espinosa, Anna Vincent, Rosalind Gibson, Karl Bailey, Janet King, Doris Rittenschober, U. Ruth Charrondière, 2019, May, Volume 78, Pages 42-48, Development of the FAO/INFOODS/IZINCG Global Food Composition Database for Phytate, J of Food Composition and Analysis  www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0889157518304496
 – Shamsuddin AM. 1995 Mar;125(3 Suppl):725S-732S. Inositol phosphates have novel anticancer function. J Nutr. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7884558
– Shamsuddin, 2002, Anti‐cancer function of phytic acid. Int. J of Food Science & Technology www.researchgate.net/publication/229471466_Anti-cancer_function_of_phytic_acid
 – The Vegan Society, 2015, Iron tips,
 – Urbano G, López-Jurado M, Aranda P, Vidal-Valverde C, Tenorio E, Porres J. 2000 Sep;56(3):283-94. The role of phytic acid in legumes: antinutrient or beneficial function? J Physiol Biochem. www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11198165
 – Vucenik I, Shamsuddin AM, 2006, Protection Against Cancer by Dietary IP 6 and Inositol Nutrition and Cancer, Nutr Cancer. www.academia.edu/37102482/Protection_Against_Cancer_by_Dietary_IP_6_and_Inositol